Υπεραγία Θεοτόκος , Μυρτιδιωτίσσης
Στό μέσον περίπου τῆς δυτικῆς ἀκτῆς τῆς Κερκύρας, δεκαπέντε περίπου χιλιόμετρα ἀπό τήν πόλη, ἀνάμεσα στά χωριά Πέλεκας καί Βάτος, στήν πίσω μεριά τοῦ ὄρους Ἅγιος Γεώργιος καί ἀμέσως μετά τήν εἰδυλλιακή παραλία Μυρτιώτισσα, θεμελιώθηκε κάποια χρονιά τοῦ 16ου αἰ. ἡ Ἱερά Μονή Μυρτιδιώτισσας ἤ τῶν Μυρτιδίων. Παλαιότερα ὀνομαζόταν Ἱ. Μ. Ὑ. Θ. Φανερωμένης στόν Τρίαλο. Καταπράσινη ἡ πλαγιά, λίγες δεκάδες μέτρα ἀπό τό ἀκρογιάλι, ἄγρια ὁμορφιά ὁλόγυρα, πεῦκα, ἐλιές καί πυκνή βλάστηση κυκλώνουν τήν μονή, πού βρίσκεται διαρκῶς ὑπό τήν ἀπειλή τῶν τεράστιων βράχων τοῦ βουνοῦ τῶν κρεμασμένων ἀπό πάνω της. Τό μεγαλεῖο τῆς φύσης, ἡ κατάνυξη καί ἡ γαλήνη τῆς ἱστορικῆς μονῆς ἐντυπωσιάζουν τόν προσκυνητή.
Ἡ παράδοση θέλει ὡς ἱδρυτή τοῦ ναοῦ καί τῆς μονῆς τόν Ἱερομόναχο Δανιήλ Καγγελάρη, ἐφημέριο τοῦ Ἁγίου Βλασίου Τρικλίνου. Ὁ Δανιήλ ἵδρυσε τόν ναό ἀφοῦ, κατά Θεία Πρόνοια καί Βούληση, τοῦ ἀποκαλύφθηκε ὁ τόπος ὅπου βρισκόταν ἡ ἱερά εἰκόνα τῆς Θεοτόκου. Ὁ Συναξαριστής ἀναφέρει σχετικά τά ἀκόλουθα: Κάποιος μοναχός, ὀνόματι Δανιήλ, γιός μονογενής ὀθωμανοῦ βασιλέα, πού πίστεψε στόν Χριστό καί βαπτίστηκε στή Βενετία, ἦρθε στήν Κέρκυρα γιά νά προσκυνήσει τόν Ἅγιο Σπυρίδωνα. Παρέμεινε στό νησί καί μόναζε στόν Ἱ. Ναό τοῦ Ἁγίου Βλασίου στό Τρίκλινο ἐπί δύο περίπου χρόνια, τηρώντας τούς νόμους τῆς μοναστικῆς ζωῆς καί πολιτείας. Μία νύχτα, μέσα σέ ὅραμα, ὁδηγήθηκε σέ σπηλιά, ὅπου ἐντόπισε εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τήν ὁποία ὀνόμασε Μυρτιδιώτισσα, ἐπειδή βρέθηκε μέσα στίς μυρτιές. Μέ τήν βοήθεια τῶν κατοίκων τῶν γύρω χωριῶν οἰκοδόμησε ναό ὅπου, σέ περίλαμπρο προσκυνητάρι, τοποθέτησε τό ἱερό κειμήλιο. Μετά τήν ἀποπεράτωση τῆς μονῆς ὁ Δανιήλ ἐπέστρεψε στό ναό τοῦ Ἁγίου Βλασίου, ὅπου ἔκτισε καί καμπαναριό, ζώντας ἐκεῖ ἀσκητικά ὥς τήν κοίμησή του.
Κάτω ἀπό τόν βράχο, ὅπου βρέθηκε ἡ εἰκόνα ὑπάρχει σπήλαιο μέ σταλακτίτες σέ σχῆμα περιστεριοῦ, ἀπό τό ὁποῖο ὀνομάστηκε καί ὁ τόπος Περιστέρι.
Τή σημερινή μορφή της ἔλαβε ἡ μονή γύρω στό 1830 ἐπί ἡγουμενίας τοῦ Ἱερομονάχου Νεκταρίου Γραμμένου. Λόγῳ θέσεως ἦταν ἰδιαίτερα ἐπισφαλής. Συχνές κατολισθήσεις τραυμάτιζαν τά κτίρια της καί προκαλοῦσαν πολλές καί μεγάλες ζημιές. Σημαντικότερη ὑπῆρξε ἐκείνη τοῦ 1920, πού κατέστρεψε σχεδόν ὁλοκληρωτικά τό συγκρὀτημα. Περιγραφή τῆς καταστροφῆς καί τῆς ἀνοικοδόμησης, πού συνεχίσθηκε ὥς τό 1937, καταγράφεται στό χρονικό τοῦ μοναχοῦ Ἀμβροσίου Πακτίτη, ὁ ὁποῖος ἐγκαταβίωσε ἐδῶ ἀπό τό 1892 ὥς τό 1956 καί χρημάτισε καί ἡγούμενός της. Διάφοροι χῶροι, (ναός, ἀρχονταρίκι, κελλιά, μαγειρεῖο, ξενῶνες), ἁρμονικά δεμένοι μεταξύ τους, συνθέτουν τό παραδοσιακό συγκρότημα τῆς Μυρτιδιώτισσας. Ἡ ἀρχιτεκτονική μορφή της καί τό πλήθος τῶν κειμηλίων, τά ὁποῖα ἐπί αἰῶνες τώρα διαθέτει, τήν κατατάσσουν στίς πλέον σημαντικές μονές τῆς Κερκύρας.
Στό Καθολικό, ρυθμοῦ βασιλικῆς, ὑπάρχει εἰδική κρύπτη στή θέση ὅπου βρέθηκε ἡ εἰκόνα τῆς Θεοτόκου. Στή θέση της ἔχουν τοποθετήσει ἕνα πέτρινο περιστέρι. Πολύ ἀξιόλογης τέχνης εἶναι τό ξυλόγλυπτο τέμπλο του. Πλῆθος λατρευτικῶν εἰκόνων, οἱ ὁποῖες εἶναι κυρίως ἑπτανησιακῆς τεχνοτροπίας κοσμοῦν τούς τοίχους του.
Ἀξιοσημείωτη παραμένει πάντοτε ἡ ἐξαιρετικῆς τεχνοτροπίας καί τέχνης εἰκόνα τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Μυρτιδιωτίσσης, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ σημεῖο θρησκευτικῆς ἀναφορᾶς καί πίστεως πολλῶν εὐσεβῶν, ὄχι μόνον τῆς γύρω περιοχῆς ἀλλά καί ὅλης τῆς Κερκύρας.
Σπουδαῖο τμῆμα τῆς μονῆς εἶναι ἡ βιβλιοθήκη της. Καταγραφή της πραγματοποιήθηκε ἀπό τήν Παναγιώτα Τζιβάρα καί τόν Σπῦρο Καρύδη. Ἐντοπίστηκαν εἴκοσι δύο συνολικῶς χειρόγραφα καί ἑκατόν ὀγδόντα δύο τόμοι βιβλίων, πού ἐκδόθηκαν ἀπό τό 1604 ἕως τό 1900, βιβλίων κυρίως λειτουργικῶν, πατερικῶν, ἱστορικῶν, φιλολογικῶν κ.ἄ.
Ἡ ἀδελφότης τῆς μονῆς ὀργανώθηκε τόν 19ο αἰ., περίοδο ἀκμῆς, χωρίς να ξεπεράσει τόν ἀριθμό τῶν δέκα μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι κατά τόν 20ο αἰ. μειώθηκαν αἰσθητά, ὥστε νά ἀποφασισθεῖ ἡ συγχώνευση τῆς μονῆς τῆς Μυρτιδιώτισσας μέ ἐκείνη τῆς Παλαιοκαστρίτσας ἤ τῆς Πλατυτέρας.
Μετά τόν θάνατο τοῦ Ἱερομονάχου Σωφρονίου Βασιλάκη (1964-2000), τήν ἡγουμενία ἀνέλαβε ὁ ἡγούμενος τῆς Ἱ. Μονῆς Παλαιοκαστρίτσας Ἀρχιμανδρίτης Εὐθύμιος Δούης, ὁ ὁποῖος φροντίζει τήν ἐκ βάθρων ἀνακαίνιση τῆς Μυρτιδιώτισσας, τήν συντήρηση καί διαφύλαξή της.
Ἡ Ἱ. Μονή ἑορτάζει στίς 24 Σεπτεμβρίου, ἐορτή της Υπεραγίας Θεοτόκου Μυρτιδιωτίσσης.
